Roślina jest odmianą brzozy brodawkowej (Betula pendula), a przez niektórych naukowców jest uznawana za jej formę. Po raz pierwszy została opisana przez botanika pochodzenia polskiego. W roku 1809 W. Besser oznaczył i nazwał tę formę brzozy. Od tego momentu w literaturze i w przewodnikach pojawia się jako brzoza ojcowska (Betula oycoviensis). Kolejni botanicy uznali to drzewo za krzyżówkę brzozy brodawkowatej z brzozą Szafera. W niektórych atlasach przyrodniczych brzoza Szafera to inna nazwa brzozy ojcowskiej. Szkółki często sprzedają ją pod dwoma nazwami.

Skąd pochodzi brzoza ojcowska i jaką ma przynależność? Ciekawostki na temat brzóz

Brzoza ma bogate zastosowanie. Jej drewno używane jest w stolarstwie. Wyrabia się z niego meble i zabawki. Jest też cennym surowcem wykorzystywanym w przemyśle kosmetycznym. Brzoza w swoim składzie ma olejki eteryczne, kwasy organiczne, garbniki. Jest bogata w sole mineralne i witaminy.

Z jej wiosennych soków pozyskuje się wodę brzozową, którą zaleca się pić regularnie. Woda brzozowa wpływa korzystnie na wigor i odporność organizmu. Brzoza jako składnik preparatów do włosów nadaje im miękkość i trwałość. Może być stosowana do okładów przy schorzeniach skórnych. W tonikach do twarzy wykazuje właściwości wybielające. Z kory brzozy otrzymuje się barwnik, który nadaje tkaninom brunatnego koloru. Wiotkie gałązki wykorzystuje się w wikliniarstwie. Niegdyś kora była stosowania do garbowania skór.

Gdzie spotkać można brzozę ojcowską?

W Polsce brzoza ojcowska występuje naturalnie tylko na pięciu stanowiskach, a liczba wszystkich osobników nie przekracza 300.

Rozmieszczenie brzozy ojcowskiej w Polsce:

• Sudety (Chojnik),
• Wyżyna Sandomierska (Czerwona Góra),
• Beskid Wyspowy (Skiełk),
• Wyżyna Krakowsko-częstochowska (Dolina Kobylańska, Harmenia).

Tę odmianę brzozy brodawkowatej można spotkać jeszcze w innych miejscach w Europie. Nieliczni jej przedstawiciele znajdują się na Słowacji, na Ukrainie, w Danii i w Szwecji.

Jak wygląda brzoza ojcowska i czym różni się od brzozy brodawkowatej?

Brzoza ojcowska dorasta nawet do 15 metrów. Ten gatunek tworzy jednak zwykle niższe i bardziej rozkrzewione drzewa. Ma białą korę, która nie łuszczy się z taką łatwością, jak u brzozy brodawkowatej. Posiada długie krótkopędy, co jest charakterystyczne dla tej formy. Wytwarza niewielkie liście, wielkość ich waha się od 1,5 cm do 4 cm. Tworzy więc liście mniejsze niż u pozostałych gatunków.

Rodzi owoce, którymi są orzeszki. W środku znajdują się nasiona. Ciekawostką jest, że z wysianych nasion może wyrosnąć brzoza brodawkowata lub ojcowska. Biologia rośliny jest bardzo podobna. Zakwita wczesną wiosną, następnie wytwarza owocostany z nasionami. Na zimę gubi liście i przechodzi w okres spoczynku. Roślina jednak kwitnie już na drugi rok od kiełkowania. To różni ją od innych gatunków z rodzaju Betula. Ma szerokie zastosowanie jako roślina ogrodowa i parkowa.

Ochrona brzozy ojcowskiej w Polsce

Brzoza ojcowska jest rośliną ściśle chronioną w naszym kraju. Informacja ta znajduje się w każdym atlasie przyrodniczym. Najnowszy status w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin to zagrożony wyginięciem. Gatunek jest więc pod specjalną opieką botaników i naukowców. Za zniszczenie lub ścięcia drzewa grożą spore kary pieniężne. W Polsce roślina uznawana jest za endemit. Endemit to gatunek unikatowy dla danego miejsca występuje na ograniczonym terenie. Miłośnicy rośliny mogą jednak zdobyć swój egzemplarz ze szkółki. Brzoza ojcowska to cenna roślina ozdobna. Jest hodowana na cele ogrodnicze, a jej zakup jest całkiem legalny.

Wymagania i uprawa brzozy ojcowskiej

Brzoza ojcowska jest nieco gorzej przystosowana do trudnych warunków klimatycznych i siedliskowych. Dzieje się tak za sprawą jednego z jej rodziców. Brzoza Szafera jest bowiem wrażliwa na mróz. Podczas bardzo niskich temperatur może przemarzać. Z reguły jednak gatunek wytrzymuje temperatury do – 20 stopni Celsjusza.

Brzoza ojcowska najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych, znosi delikatnie ocienienie. Zacienione miejsce będzie dla niej nieodpowiednie. Gleba pod uprawę brzozy powinna być przepuszczalna i żyzna, bogata w materię organiczną. Roślina nie znosi zastoju wody oraz kwaśnego odczynu. Dobrze czuje się w sąsiedztwie niższych roślin. Ma niskie zapotrzebowanie na wodę i nawożenie, dlatego nie stanowi konkurencji dla innych gatunków. Posadzona w słońcu będzie pięknie wybarwiać się jesienią. Cała korona rośliny będzie w tym czasie żółta. Jeśli zapewnimy jej najlepsze warunki, uprawa będzie przyjemnością.

Opis zastosowania brzozy ojcowskiej w ogrodzie

Roślina jest niezwykle dekoracyjna ze względu na wzniesiony pokrój i białą korę. Może być zasadzona osobno, ale pięknie prezentuje się w większych grupach. Jest cały rok dekoracyjna, mimo iż zimą nie ma na niej liści. Wiosną liście są intensywnie zielone, jesienią przebarwia się na żółto.

Zimą zaś jej biała kora idealnie komponuje się ze śniegiem. Rozjaśnia ogród i przyciąga spojrzenie. Ładnie wygląda z czerwonymi pędami derenia jadalnego lub z zimozielonymi roślinami. Stanowi ważne miejsce dla ptaków, które w jej rozłożystych konarach znajdują miejsce na gniazdo. Jest też dla nich źródłem pokarmu i schronienia.

Brzoza ojcowska to materiał na piękny żywopłot. Gęsto posadzona i cięta regularnie, będzie chronić ogród przed ciekawskimi. To świetna alternatywa dla żywotników. Roślina nadaje się też na zielone ekrany w miastach, bo brzoza jest odporna na zanieczyszczenia. Zdobi ścieżki w alejach i parkach, może też tworzyć przydomowy las. Brzoza też nadaje się do ogrodów skalnych, ogrodów japońskich i klasycznych. Pod jej konarami często rosną grzyby. Roślina może wchodzić w symbiozę z niektórymi gatunkami koźlarzy.

Porady: skąd zdobyć brzozę i jak ją uprawiać?

Szkółki roślin ozdobnych oferują kilkuletnie sadzonki. Wzrost rośliny jest dość szybki. Dlatego już niebawem będziemy cieszyć się okazałą rośliną. Przed zasadzeniem rośliny należy odpowiednio przygotować podłoże. W tym celu należy zmieszać część ziemi z kompostem. Zapewni to lepsze warunki do korzenienia się rośliny. Uprawa brzozy ojcowskiej w ogrodzie nie jest trudna i uda się każdemu.

Młode drzewka będą wymagać podlewania i corocznego nawożenia. Korzystne jest stosowanie nawozów organicznych, raz na sezon. Przed jesienią nie powinno się stosować żadnych nawozów, aby drzewo zdążyło przygotować się do okresu spoczynku. Inne porady w uprawie brzozy ojcowskiej obejmują jej przycinanie. W ogrodach naturalnych roślina najpiękniej wygląda, kiedy nie jest cięta. Regularne przycinanie gałązek jest bardzo ważne w przypadku żywopłotów z tego gatunku. Brzoza znosi cięcie świetnie, rozkrzewia się i zagęszcza.

Choroby i szkodniki brzóz

Brzoza, jak każda inna roślina, może chorować. Najważniejsze jest wczesne rozpoznanie choroby i zwalczanie jej.

Do najczęściej spotykanych chorób należy czarna plamistość liści brzozy. Za infekcję odpowiedzialny jest grzyb. Na blaszce liściowej porażonej rośliny tworzą się liczne, czarne plamki. Najwięcej występuje ich na liściach, które zaczynają już się przebarwiać.

Podobne oznaki dotyczą zakażenia się inną grzybową chorobą, którą jest antraknoza. Porady w walce z chorobą obejmują stosowanie środków ochrony roślin, w momencie wystąpienia objawów. Opadłe liście należy zbierać i usuwać, bo mogą być przyczyną zarażenia roślin w roku kolejnym. Na liściach może pojawiać się też biały nalot. Oznacza to, że roślina jest porażona mączniakiem prawdziwym.

Brzoza ojcowska może być też atakowana przez grzyba, który wywołuje rdzę. Rdza wymaga dwóch gatunków do pełnego rozwoju. Jednym z nich jest brzoza, a drugim modrzew. Na porażonych liściach pojawiają się brunatne, rdzawe plamy. Rdza jest trudnym przeciwnikiem i należy ją zwalczać, aby nie zainfekowała innych roślin. Porady obejmują unikanie sąsiedztwa brzóz i modrzewi.

Szkodniki brzóz

Brzozy lubią być atakowane przez mszyce. Do najczęściej występujących mszyc należą mszyca brzozowa srebrzysta i zdobniczka brzozowa. Gatunki te tworzą liczne kolonie i masowo zasiedlają rośliny. Na liściach widoczne są larwy oraz dorosłe osobniki. Całe blaszki liściowe pokryte są spadzią. Jest to wydzielina mszyc, która chętnie zbierana jest przez pszczoły. Mszyce nie są dużym zagrożeniem dla roślin, które mają zapewnione dobre warunki uprawy. Drzewa, które rosną na stanowisku słonecznym, na żyznej glebie, poradzą sobie z nalotem insektów.

Wśród szkodników zasiedlających brzozy znajdziemy też błonkówki. Jedną z nich jest zakolnica brzozowa. Larwy żerują na liściach, gdzie tworzą charakterystyczne twory, którymi są miny. Porażone liście opadają. Podobne uszkodzenia robione są przez zwiotkę poziomkową i miniarkę brzozowiankę. Ten uroczo nazwany owad jest muchówką. Obecność szkodnika jest prosta do określenia, bo na liściach widoczne są galasy. Galasy to brodawki, w których rozwijają się larwy. Brzoza może być przysmakiem chrząszczy. Zwijacz brzozowiec powoduje spore uszkodzenia, jeśli występuje licznie. Liście porażonej rośliny zwijają się w charakterystyczne tutki.

Porady w zakresie ochrony roślin przed szkodnikami w ogrodach, obejmują raczej stawianie na różnorodność gatunków roślin. Dzięki temu nasz ogród odwiedzany jest przez wiele pożytecznych organizmów, które mogą zmniejszać populacje szkodników. W przypadku masowego pojawu szkodników można stosować środki ochrony rośliny lub preparaty biologiczne. Ważne jest, aby dbać o dobrą kondycję roślin, nawozić je i podlewać. Zadbane brzozy są bardziej odporne na choroby i szkodniki.